Psikoloji biliminin bir araştırma alanı olan Örgüt Psikolojisi ya da Örgütsel Psikoloji son yıllarda psikoloji bilimi ile ilgilenen kişilerin popüler çalışma alanı haline gelmiştir. Genel olarak örgüt psikolojisi, iş ve örgüt alanında çalışanlarla ilgili problemlere bilimsel temelli çözümler bulmaya odaklanan psikoloji alt alanıdır. Psikoloji biliminin iş yerine uygulanması, iş yerindeki davranışın bilimsel olarak çalışılmasıdır. Örgüt psikologları çalışanların işlerindeki tatmini arttırmak için davranışlarını anlamayı, ölçmeyi, işverenlerin en uygun adayı seçmesini, işe yerleşmesini ve kariyer yaşamını düzenlemesini sağlar.
Örgüt psikolojisi ile ilgilenen meslek alanları çalışanlar için işyerini daha çalışılır bir yer haline getirmeyi amaçlar. Örgütlerin bu amaçlara ulaşabilmesi için üzerinde durdukları konulardan biri, işgören moral ve motivasyonudur.
Örgüt Psikolojisi’nin İlgilendiği Bazı Kavramlar
Örgütlerde işgörenlerin moral ve motivasyonunu etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan en önemlilerinden biri örgütsel iklimdir. Örgütsel iklim örgütlerin kendilerine özgü özelliklerini yansıtır. Bahsi geçen kendine özgü olma, aynı kurumun farklı departmanları için de değerlendirilebilir. Örgüt ikliminin diğer bir özelliği informel yani resmi olmayan bir yapıya sahip olmasıdır. Örgütsel iklim, çalışanların iş tatminleriüzerinde önemli rol oynar. Çalışma ortamının sağlık koşullarına uygun ve işgörenin performansını artırıcı biçimde olması için örgütün; fiziksel çevresiyle birlikte, psikolojik çevresinin de iş tatmini sağlayacak tarzda tasarlanması gerekir.
Çalışanlar örgütlere sadece beceri ve yetenekleriyle değil, aynı zamanda inanç, değer ve kültürleriylebirlikte bulunurlar. Bu nedenle çalışanların inanç ve değerlerine uygun örgütsel kültür koşullarının bulunması işgörenin özellikle psikolojik sağlığı bakımından önemlidir.
Örgüt kültürübir kurumda çalışma yaşamını düzenleyen değer ve normlar dizgesidir. Örgüt kültürü; normlar, değerler, inançlar, tutumlar ve davranışlardır. Örgüt kültürü bir örgütün üyeleri tarafından paylaşılan ve onların davranışlarını düzenleyen formel ve informel kurallar bütünüdür. Örgütlerde davranış, düşünüş, algılayış ve değerlerin ortak paylaşım biçimlerini gösterir.
Örgüt psikolojisi açısından önemli hususlardan biri de örgütsel sağlıktır. Sağlıksız örgütlerde sağlık örgüt psikolojisi söz konusu olmayacağına göre örgütsel sağlık koşullarının örgütsel psikolojiye elverişli hale getirilmesi gerekir. Tümüyle maddi unsurlardan ibaret bir örgüt olmayacağına göre insanlar da sadece fizyolojik ihtiyaçlarının motivasyonuyla hareket eden canlılar değillerdir. Kişilerin fizyolojik, manevi ve sosyal ihtiyaçları gibi ihtiyaçların bulunmaktadır. Maddi unsurları ihmal eden bir örgüt, sağlıklı olmadığı gibi manevi unsurları ihmal eden bir örgüt de sağlıklı değildir. Bu anlamda sağlıklı örgütler, maddi ve manevi unsurların birlikte karşılandığı tam bir “iyilik hali”nin yaşandığı yapılardır.
Örgütlerde çalışanlar maddi olarak yeterli bir ücret, psikolojik olarak ise iş tatminibulmak isterler. İş tatmini konusu üzerine yapılan incelemeler iş tatmininin işe, çalışana ve örgütsel yapı ve yönetim anlayışına ilişkin faktörlerle birlikte ele alınması gereğini ortaya koyar. Genel olarak iş tatminini belirleyen üç faktör vardır:
- İşin kendisi,
- Yönetsel yapı,
- İşin sonucunda elde edilen ücret ve ödül gibi faktörler.
İş tatmini bireyin işe, örgütsel kurallara, değerlere ve iş koşullarına ilişkin geliştirdiği içsel tepkinin sonucunda ortaya çıkar.
Örgüt psikolojisiyle ilgili olarak son zamanlarda önemli değişmeler yaşanmaktadır. Söz konusu değişimle ilgili önemli kavramlardan biri örgütsel destek kavramıdır. Örgütsel destek, örgütlerde değerlilik duygusu yaratmaya yönelik örgütsel ve yönetsel yolla işggörenin yanında olma duygus oluşturmadır. Çalışanların yüksek motivasyon, örgütsel bağlılık ve ekstra rol davranışı göstermelerini sağlamak amacıyla işgöreni psikolojik ve diğer araçlarla desteklemedir.
Örgütsel psikolojiyle ilgili çağdaş kavramlardan biri de örgütsel güvenkavramıdır. Örgütsel güven, işgörenlerin kurumlarının uygulamarına ve yöneticilerinin söz ve eylemlerine duyduğu emin olma derecesidir. Güvenin temelini bilişsel ve duygusal olarak emin olma inancı oluşturur. Burada bilişsel güven, söylenen sözlerin doğruluğundan, duygusal güven ise yöneticilerin iyi niyetinden emin olma durumunu ifade eder.
Örgütsel psikolojiyle ilgili çağdaş kavramlardan bir diğeri örgütsel vatandaşlık davranışlarıdır. Örgütsel vatandaşlık davranışı kavramı, biçimsel rol davranışı dışında örgüt lehine kurulan rol dışı davranışlarıdır. Örgütsel vatandaşlık davranışı örgütün biçimsel ödül sisteminde tanımlanmayan ve örgütün işleyişine katkı sağlayan ve işgörenler tarafından gönüllü olarak sergilenen davranışlardır. Örgütsel vatandaşlık davranışları formel iş tanımlarının ötesinde, belirlenmiş rol gereklerini ve beklentilerini aşan, işgörenlerin örgüte katkıda bulunmak için istekli olarak gösterdikleri rol fazlası davranışları ifade eder. İşgörenlerin örgütsel psikolojiyi olumlu algılamalarının en önemli yararlarından biri de işgörenlerin örgütsel vatandaşlık davranış duygularını güçlendirmesidir.
Örgüt psikolojisiyle ilgili önemli çağdaş yaklaşımlardan bir diğeri örgütsel bağlılıktır. Örgütsel bağlılık, çalışanın örgütün bir üyesi olarak; hedefler, amaçlar ve işin gerektirdiklerine karşı gönüllü ve uzun süreli katılımını ifade deer. Örgütsel bağlılık, bir kişinin belirli bir örgüt ile kimlik birliğine girerek oluşturduğu güç birliğidir. Örgütsel bağlılık, çalışan ile örgüt arasındaki doğrudan ilişki veya bağlantıyı ifade eder.
Örgütsel bağlılık kavramına yakın anlam içeriğine sahip olan örgütsel özdeşim kurma, örgütsel psikolojinin önemli araçlarından biridir. Özdeşleşme terimi; psikolojik, sosyolojik ve söz bilimle ilgili bir kavramdır. Özdeşleşme, diğer insanlarla oluşan duygusal bağın rehberlik ettiği ve benzer olma algısının oluşturduğu süreçtir. Örgütsel özdeşleme paylaşılan ilişkilerin ve sembollerin çokluğu ile oluşabilir. Özdeşleşme, algısal ve bilişsel bir kavramdır; özellikle davranışlar veya duygusal durumlarla ilişkili olarak örgütsel psikolojinin önemli araçlarından biridir.
Örgüt psikolojisi (Örgütsel Psikoloji) ile ilgili olarak son zamanlarda üzerinde durulan kavramlardan bir diğeri örgütsel sinizm kavramıdır. Sinizim, insanların gizli açığa vurulmamış amaçları hakkında kötümser, hayal kırıklığına dayalı olarak olayları açıklama tutumu; kendi çıkarlarını korumak veya artırmak için sırf araç olarak başkasıyla ilgililenme ve işleri idare etme eğilimidir. Sinim kavramı, bireye, gruplara, ideolojiye, sosyal topluluklara veya kurumlara yönelik güvensizlik ve bunlara karşı bir küçümseme, umutsuzluk ve hayal kırıklığını kapsayan tutumdur.
Örgüt psikolojisiyle ilgili önemli kavramlardan bir diğeri örgütsel adalet kavramıdır. Adaletin olmadığı bir yerde esasen hiçbir şey yolunda değildir. Örgütte adalet; dağıtım adaleti, işlem adaleti ve iletişim adaleti şeklinde uygulanır ve bunların olması durumunda çalışanlar örgütlerini sağlıklı olarak algılar, örgütsel adalet duyguları olumlu, örgütsel vatandaşlık duyguları güçlü ve dolayısıyla örgütsel psikoloji her açıdan pozitif bir şekilde algılanır.
Kaynakça ve İleri Okuma:
- Örgütsel Psikoloji (Endüstri ve Örgüt Psikolojisine Yeni Yaklaşımlar), Prof. Dr. Hasan Tutar
Derleyen Yazar: Cabir Topo